Terapia psychosomatyczna w gabinecie: integracja podejścia psychologicznego i fizjoterapeutycznego

Terapia psychosomatyczna to wyjątkowa metoda pracy, w której kluczowe jest zrozumienie, że ciało i umysł są ze sobą ściśle powiązane. Dolegliwości fizyczne mogą wpływać na stan psychiczny, a problemy emocjonalne mogą prowadzić do wystąpienia objawów somatycznych.

Dlatego tak ważne jest, aby w procesie rehabilitacji uwzględnić zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne. Jest to konieczne, aby osiągnąć pełną i trwałą poprawę samopoczucia pacjenta.

 

Czym jest psychosomatyka?

Psychosomatyka to nauka zajmująca się wpływem czynników psychicznych na funkcjonowanie organizmu człowieka. Dziedzina ta pokazuje, w jaki sposób konflikty wewnętrzne, stres i emocje odzwierciedlają się w odczuwanych przez pacjenta dolegliwościach.

Aby rozpoznać problemy psychosomatyczne, należy zwrócić uwagę na objawy, takie jak:

• bóle brzucha, niestrawność, nudności
• przyspieszone tętno
• zaburzenia oddychania (uczucie duszności)
• zaburzenia snu
• zmniejszenie apetytu
• bóle głowy
• bóle mięśni i stawów.

Jeśli wyniki badań nie wykazują nieprawidłowości w strukturze lub funkcji określonych układów i narządów, istnieje prawdopodobieństwo, że dolegliwości te mają podłoże psychosomatyczne. W takim przypadku warto zgłosić się do specjalisty. Jest to ważne, gdyż najpierw należy wykluczyć fizyczne przyczyny dolegliwości.

Warto pamiętać, że u pacjentów z takimi objawami należy wdrożyć odpowiednią terapię, gdyż nieleczone dolegliwości psychosomatyczne mogą skutkować powstaniem zmian strukturalnych i rozwinięciem się chorób. Przykładem tego są wrzody żołądka u osób żyjących w ciągłym stresie, nadciśnienie tętnicze wraz z jego powikłaniami, powstanie restrykcji mięśniowo-powięziowych, a nawet pojawienie się przewlekłych chorób stawów.

Pacjent z objawami psychosomatycznymi w gabinecie fizjoterapeuty

Do gabinetów fizjoterapeutycznych często trafiają osoby mające za sobą wiele specjalistycznych badań, które nie wykazały nieprawidłowości. Tacy pacjenci, którzy odbyli konsultacje u wielu specjalistów bez znalezienia źródła swoich dolegliwości, potrzebują wyjątkowo  wnikliwego podejścia i otwartości terapeuty.

Każdy z fizjoterapeutów pewnie nie raz spotkał się z taką sytuacją. Jak podejść do planu leczenia takiego pacjenta?

Przede wszystkim warto całościowo spojrzeć na taką osobę. Rozszerzyć wywiad o wydarzenia związane z początkiem występowania dolegliwości (traumy, przewlekły stres). Interpretację uzyskanych informacji dobrze jest przeprowadzić, uwzględniając tzw. blizny, te niefizyczne, a będące śladami pamięciowymi różnorodnych stanów emocjonalnych i wydarzeń. Pozwoli to uzyskać pełen obraz genezy dolegliwości. Dzięki temu można pracować nie tylko ze skutkiem, a także nad bezpośrednią przyczyną, która zapoczątkowała pojawienie się objawów.

Ważne jest, aby fizjoterapeuta umiał dostrzec takie stany. Może tym samym zachęcić pacjenta do wizyty u psychologa i podjęcia terapii.

Badanie fizjoterapeutyczne a psychosomatyka

Po dokładnej analizie wyników badań i przeprowadzeniu wywiadu (często trzeba go w takich sytuacjach rozszerzyć) ważne jest dokładne badanie fizjoterapeutyczne. Jest ono bardzo istotne dla doboru metody terapii. A pacjentowi trzeba pomóc wielokierunkowo!

Czasami wynik badania fizjoterapeutycznego może być dla pacjenta zaskakujący. Pomimo braku nieprawidłowości w badaniach obrazowych, fizjoterapeuta może stwierdzić np. restrykcje mięśniowo-powięziowe. Mogą one dawać bardzo podobne objawy do niektórych zaburzeń psychosomatycznych, również przy prawidłowych wynikach badań RTG, USG, rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Ważne jest więc różnicowanie pochodzenia objawów, ale też otwarcie się na problemy łączone. Człowiek to istota złożona. Może więc mieć równocześnie restrykcje mięśniowo-powięziowe i MPPS, a także objawy natury psychosomatycznej. Co więcej – zaburzenia w strukturze mięśni i powięzi mogą powstać na skutek przewlekłego stresu i innych czynników emocjonalnych. Dochodzimy więc znów w tym miejscu do cechy ważnej dla każdego fizjoterapeuty – otwartości podczas badania i terapii, aby dostrzec wszystkie czynniki działające na pacjenta.

Psychosomatyka – zawieszenie emocji w ciele

Ten charakterystyczny dla psychosomatyki proces jako pierwszy opisał Aleksander Lowen. Zauważył on, że stany emocjonalne mogą pozostawić „blizny”, których odzwierciedlenie widać w dolegliwościach pacjenta. Wyróżnia się 5 typów zawieszeń emocji w ciele. Są to tzw. krzyże, haki, kolumny (piedestały), stryczki i wieszaki.

1. Krzyże – u osób przejawiających zrezygnowanie, mających poczucie krzywdy.

Postawa ciała pacjenta z takim typem zawieszenia emocji charakteryzuje się opuszczoną głową, wciągnięciem brzucha i wdechowym ustawieniem klatki piersiowej.

W badaniu fizjoterapeutycznym można stwierdzić przeniesienie w górę szczytu lordozy szyjnej oraz wzmożone napięcie mięśni karku i grzbietu. U pacjenta mogą występować objawy z przejścia piersiowo-lędźwiowego.

2. Haki – u osób, które boją się wyrazić swoje zdanie i obawiają się braku akceptacji; dominującymi emocjami u takich pacjentów są lęk i złość.

Sylwetkę takiej osoby charakteryzuje wysunięcie głowy do przodu ze sztywnością odcinka szyjnego i dużym napięciem mięśni karku (co może generować bóle głowy).

3. Kolumny (piedestały) – próba ukrycia swoich emocji.

W sylwetce pacjenta widoczna jest wąska talia, wątła górna połowa ciała, lecz głowa uniesiona. Dolna połowa ciała jest nadmiernie rozbudowana.

U takich pacjentów przeciążenia kumulują się w obrębie miednicy.

4. Stryczki – oddzielenie wrażeń płynących z ciała od umysłu (tzw. dekapitacja). Taki typ zawieszenia emocji zdarza się np. u osób introwertycznych, kierujących się racjonalizmem.

U takich pacjentów głowa jest ustawiona w zgięciu bocznym, stąd asymetrycznie jest rozłożone napięcie mięśni pochyłych i dźwigacza łopatki. Pojawiają się także zaburzenia w segmencie C0-C1-C2.

5. Wieszaki – u osób, u których działają stale sprzeciwiające się sobie dwie emocje: lęk i gniew.

W postawie takiego pacjenta widać uniesione barki. W badaniu fizjoterapeutycznym można stwierdzić m.in. zniesienie lordozy szyjnej, zablokowanie odcinka szyjnego, wzmożone napięcie mięśni dźwigaczy łopatek i przeniesienie do przodu środka ciężkości (na przodostopie).

Widać tu pewne podobieństwo do diagnostyki fizjoterapeutycznej w nurcie G.D.S., gdzie wyróżnia się 6 typów psychofizycznych, a każdy z nich charakteryzuje się określonymi zmianami w postawie ciała. Pokazuje to pozytywny trend w fizjoterapii, jakim jest rozszerzenie spojrzenia na pacjenta z uwzględnieniem jego psychiki i wszystkich czynników, jakie mają na nią wpływ.

Psychosomatyka – dobór technik terapeutycznych i działanie zespołowe

Czasem nasz pacjent będzie potrzebował terapii typowo strukturalnej z zastosowaniem różnorodnych technik fizjoterapeutycznych. Jednak bywa tak, że zanim rozpocznie się pracę na mięśniach, powięzi i stawach, konieczne jest wprowadzenie terapii psychosomatycznych.

Znajomość przez fizjoterapeutę takiej metody może pomóc zaplanować proces leczenia. Techniki terapii psychosomatycznej mogą być też uzupełnieniem terapii prowadzonej przez psychologa. Jest to kolejny element, na który warto zwrócić uwagę. Pacjent dobrze prowadzony – to pacjent zdiagnozowany i wspierany wielokierunkowo. Warto więc podkreślić tu działanie zespołowe: lekarza, psychoterapeuty i fizjoterapeuty. Zaangażowanie fizjoterapeuty we wspomaganie leczenia pacjentów z zaburzeniami psychosomatycznymi to jeden z ważnych elementów holistycznej terapii.

Od strony fizjoterapeutycznej stosuje się m.in. techniki czaszkowo-krzyżowe, relaksacyjne i pracę z oddechem, a także wiele innych technik w ramach terapii psychosomatycznych.

Terapia psychosomatyczna – mapowanie emocji

W diagnostyce pacjentów z zaburzeniami psychosomatycznymi, oprócz analizy typów zawieszenia emocji stosuje się także tzw. mapowanie emocji. Tu z kolei nie postawa ciała i elementy badania fizjoterapeutycznego, lecz objawy zgłaszane przez pacjenta mogą wyrażać różnorodne stany emocjonalne. Przykładem są takie dolegliwości jak:

1. Ból pleców – brak wiary w siebie, brak poczucia wsparcia w problemach (gdyż plecy są oparciem)
2. Bóle głowy – blokowane emocje, zastój w życiu, smutek, lęk, gniew
3. Bóle odcinka szyjnego kręgosłupa – przeciążenie emocjonalne
4. Ból barków – brak radości z życia, przeciążenie problemami („dźwigać coś na barkach”)
5. Ból okolicy żołądka – lęk, niepokój, zmartwienia
6. Ból łokci – lęk przed zmianą
7. Ból ręki – problemy w relacjach międzyludzkich
8. Ból bioder – lęk przed koniecznością podejmowania decyzji
9. Bóle kolan – problemy z adaptacją do otoczenia
10. Bóle stóp – stany depresyjne, lęki.

Terapia zaburzeń psychosomatycznych – metody pracy z pacjentem

Terapia zaburzeń psychosomatycznych to proces leczenia, który ma na celu oddziaływanie na stan zdrowia pacjenta, zarówno na poziomie psychicznym, jak i somatycznym.

W praktyce terapia psychosomatyczna może obejmować różnorodne metody i techniki, takie jak:

• terapia czaszkowo-krzyżowa
• terapia traumy wg Petera Levine’a
• praca na nerwie błędnym
• terapia transpersonalna
• techniki oddechowe
• techniki relaksacyjne
• praca z emocjami
• taniec
• trening Jacobsona.

Podsumowując: Psychosomatyka to nauka ważna nie tylko dla lekarzy i psychoterapeutów, ale też dla fizjoterapeutów. Rozszerzenie diagnostyki fizjoterapeutycznej o elementy uwzględniające aspekt emocjonalny odczuwanych dolegliwości może być istotne w planowaniu terapii. Zastosowanie technik oddziaływania na autonomiczny układ nerwowy, pracy na nerwie błędnym, relaksacji i ćwiczeń oddechowych pozwoli działać na cały organizm człowieka, uwzględniając nierozdzielność objawów z ciała od sygnałów płynących z psychiki pacjenta.